Zielono-błękitna infrastruktura stanowi wielofunkcyjne rozwiązanie, oferujące szereg korzyści dla różnych sfer życia miejskiego. W odróżnieniu od klasycznej infrastruktury szarej, skupionej na pojedynczych zadaniach, zielone i błękitne rozwiązania mają zdolność równoczesnego odpowiadania na różnorodne wyzwania, przed którymi stają dzisiejsze aglomeracje. Ta ekologiczna sieć, łącząc funkcje środowiskowe, społeczne i ekonomiczne, stanowi kompleksową odpowiedź na złożone potrzeby współczesnych metropolii.
Najbardziej powszechną oraz aktualną definicją zielonej, a po części także błękitnej infrastruktury jest definicja ujęta przez Komisję Europejską w przeglądzie postępów we wdrażaniu strategii Unii Europejskiej dotyczącej zielonej infrastruktury. Zdefiniowano ją jako „[…] strategicznie zaplanowaną sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych z innymi cechami środowiskowymi, zaprojektowaną i zarządzaną w sposób mający zapewnić szeroką gamę usług ekosystemowych. Obejmuje ona obszary zielone (lub niebieskie w przypadku ekosystemów wodnych) oraz inne cechy fizyczne obszarów lądowych (w tym przybrzeżnych) oraz morskich. Na lądzie zielona infrastruktura jest obecna na obszarach wiejskich i w środowisku miejskim”[1].
Biorąc pod uwagę powyższą definicję, można zauważyć, że zielono-błękitna infrastruktura w kontekście miejskim to złożona sieć wzajemnie powiązanych elementów naturalnych i półnaturalnych, które razem tworzą przyrodniczą strukturę miasta. Do najważniejszych składników tej infrastruktury należą obszary chronione oraz inne tereny naturalne, takie jak parki miejskie, lasy komunalne, rezerwaty przyrody, a także naturalne zbiorniki wodne i tereny podmokłe. Te „zielone płuca” miasta nie tylko zapewniają siedliska dla różnorodnych gatunków roślin i zwierząt, ale także oferują mieszkańcom przestrzeń do rekreacji i kontaktu z naturą. Równie istotne są siedliska odtworzone, które mają na celu przywrócenie naturalnych ekosystemów w miejscach wcześniej zdegradowanych przez działalność człowieka. Obejmują one renaturyzowane tereny poprzemysłowe, odtworzone łąki miejskie, rekultywowane wyrobiska i hałdy oraz ogrody deszczowe i biotopy. Korytarze ekologiczne, takie jak zielone aleje, pasy zieleni wzdłuż ulic, zadrzewienia śródpolne w strefach podmiejskich czy ciągi roślinności wzdłuż cieków wodnych, umożliwiają migrację gatunków w obrębie miasta i łączą miejskie ekosystemy z otaczającymi terenami naturalnymi. Zielone mosty i przepławki, w tym przejścia dla zwierząt nad ruchliwymi drogami, przepławki dla ryb na rzekach i strumieniach miejskich oraz tunele dla płazów i małych ssaków, pomagają zwierzętom bezpiecznie przemieszczać się w środowisku miejskim, redukując efekt fragmentacji siedlisk. Zielone ściany i dachy, obejmujące pionowe ogrody na fasadach budynków, ekstensywne i intensywne zielone dachy oraz ogrody na tarasach i balkonach, nie tylko poprawiają estetykę miasta, ale także izolują termicznie budynki, redukują efekt miejskiej wyspy ciepła i poprawiają retencję wód opadowych. Wreszcie, inne obszary wielofunkcyjne, takie jak ogrody społeczne, miejskie farmy, zielone place zabaw i tereny sportowe, parki kieszonkowe w gęstej zabudowie czy zielone parkingi z przepuszczalną nawierzchnią, łączą funkcje ekologiczne z społecznymi, oferując mieszkańcom możliwość aktywnego uczestnictwa w tworzeniu zielono-błękitnej infrastruktury miasta. Wszystkie te elementy, działając jako spójna sieć, przyczyniają się do ochrony bioróżnorodności, poprawy jakości powietrza, regulacji mikroklimatu, zarządzania wodami opadowymi oraz podniesienia jakości życia mieszkańców.
Zielono-błękitna infrastruktura odgrywa zatem kluczową rolę w budowaniu odporności miast poprzez adaptację do zmiany klimatu, łagodząc efekty ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak upały czy intensywne opady. Przyczynia się również do redukcji ryzyka powodzi dzięki zwiększeniu zdolności retencyjnych obszarów miejskich. Zielone przestrzenie sprzyjają rekreacji i integracji społecznej, co przekłada się na lepsze zdrowie psychiczne i fizyczne mieszkańców. Dodatkowo, zielone dachy i fasady pomagają w izolacji termicznej budynków, redukując koszty energii i przyczyniając się do zwiększenia efektywności energetycznej. Poprzez integrację rozwiązań opartych na naturze z tradycyjną [1] Komisja Europejska (2019), Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Przegląd postępów we wdrażaniu strategii UE dotyczącej zielonej infrastruktury, Bruksela, 24.05.2019 r. infrastrukturą miejską, miasta mogą skuteczniej radzić sobie z wyzwaniami związanymi ze zmianą klimatu, jednocześnie poprawiając jakość życia mieszkańców i wspierając bioróżnorodność.
Dobrym przykładem w zakresie rozwoju zielonej infrastruktury i tym samym podnoszenia odporności miejskich ekosystemów jest francuskie miasto Bordeaux, które realizuje projekt pn. „55 000 hektarów dla natury" (franc. 55 000 hectares pour la nature). Kluczowym założeniem projektu jest zmiana dotychczasowego myślenia o terenach zielonych i rolniczych w mieście. Zamiast postrzegać je jako potencjalne miejsca pod zabudowę, inicjatywa ta traktuje je jako niezbędne komponenty prawidłowo funkcjonującego organizmu miejskiego. Takie podejście stanowi radykalne odejście od tradycyjnych metod planowania urbanistycznego, które często priorytetyzowały rozwój infrastruktury kosztem terenów naturalnych. W ramach tego projektu, obszary zielone i rolnicze są uznawane za fundamentalne elementy, które przyczyniają się do zrównoważonego i zdrowego rozwoju miasta. Dzięki temu Bordeaux staje się pionierem w tworzeniu modelu urbanistycznego, który harmonijnie łączy potrzeby rozwijającej się metropolii z ochroną i wzmacnianiem jej naturalnego dziedzictwa.
Kolejnym przykładem jest program pn. „Strasburg rośnie” (franc. Strasbourg ça pousse). Jest to innowacyjne przedsięwzięcie wspierające mieszkańców Strasburga w realizacji projektów zazieleniania i rozwoju rolnictwa miejskiego w przestrzeniach publicznych. Głównym narzędziem programu jest strona internetowa www.strasbourgcapousse.eu, która służy jako centralny portal dla obywatelskich inicjatyw ekologicznych. Za pośrednictwem tej platformy mieszkańcy mogą zgłaszać swoje pomysły w sześciu kategoriach, obejmujących m.in. tworzenie zielonych fasad, ogrodnictwo przy drzewach czy zakładanie ogrodów społecznościowych. Projekty są oceniane przez komisję złożoną z ekspertów miejskich. Zatwierdzone inicjatywy muszą spełniać wymogi ekologiczne, takie jak np. zakaz stosowania pestycydów. Strona internetowa udostępnia interaktywną mapę terenów zielonych w mieście, co ułatwia mieszkańcom orientację w istniejących, aktualnych zasobach przyrodniczych miasta. Program „Strasburg rośnie” stanowi przykład skutecznego angażowania społeczności lokalnej w kształtowanie zielonej przestrzeni miejskiej, łącząc cele ekologiczne z aktywizacją obywatelską.
Interesującym przykładem podejmowanych działań w tym zakresie jest również Gdańsk, który wdraża innowacyjne rozwiązanie w zakresie gospodarki wodnej poprzez promocję ogrodów deszczowych. Te specjalnie zaprojektowane przestrzenie zielone, składające się głównie z roślin hydrofitowych, służą do efektywnego gromadzenia i oczyszczania wody opadowej. Inicjatywa ta, zainicjowana przez spółkę Gdańskie Wody, ma na celu zwiększenie retencji miejskiej i adaptację do zmian klimatycznych. Ogrody deszczowe, które można tworzyć zarówno w gruncie, jak i w pojemnikach, stanowią skuteczne narzędzie w walce z podtopieniami i powodziami. Ich zdolność do absorpcji wody jest o 40% wyższa niż klasycznych trawników. Wykorzystują one deszczówkę z dachów, chodników i innych powierzchni utwardzonych, przyczyniając się do zrównoważonego zarządzania wodami opadowymi w mieście. Projekt ten jest częścią kompleksowego podejścia do retencji miejskiej, łączącego infrastrukturę publiczną z prywatnymi inicjatywami. Poprzez edukację mieszkańców i demonstrację praktycznych rozwiązań, Gdańsk dąży do zwiększenia odporności miasta na ekstremalne zjawiska pogodowe, jednocześnie promując ekologiczne i estetyczne rozwiązania w przestrzeni miejskiej.
[1] Komisja Europejska (2019), Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Przegląd postępów we wdrażaniu strategii UE dotyczącej zielonej infrastruktury, Bruksela, 24.05.2019 r.
